مقالات

تأثیر تلویزیون بر تکامل کودکان

تلویزیون به یک « عمومى» تعبیر شود که همه اقشار جامعه را از هر طیف سنّى که باشند زیر پوشش قرار دهد.
در نظام جمهورى اسلامى، به دلیل حاکم بودن احکام الهى بر این نظام، نباید تلویزیون به عنوان یک منبع درآمدزا محسوب شود. شاید یکى از آفت هاى مهمى که در کشور ما در کمین این رسانه نشسته، مبحث به وجود آمدن تلویزیون هاى خصوصى است. «قدرت طلبى» و «سرمایه دارى» دو زنجیر بزرگى هستند که بسیارى از انسان هاى بزرگ و کوچک را به اسارت کشیده اند. بنابراین، احتمال اینکه برخى افراد سرمایه دار و قدرت طلب متولّى این امر شوند زیاد است .
بنابراین، به احتمال قوى، متولّیان این امر آگاهانه یا ناآگاهانه اسیر این زنجیرها مى گردند. از این رو، به نظر مى رسد این تفکر خطر بزرگى را به دنبال دارد که نباید از آن غافل ماند.
اکنون از میان کارکردهاى چندگانه تلویزیون، فقط برخى از کارکردهاى مثبت و منفى آن برای کودکان که اهمیت بیشترى دارند، ذکر مى شوند:
کارکردهاى مثبت تلویزیون:
1- پرکردن اوقات فراغت کودک
تلویزیون مى تواند ابزارى ارزشمند نه تنها براى مشغول کردن کودکان باشد، بلکه اگر به وسیله مدیریتى هدفمند با برنامه ریزى صحیح اداره شود، مى تواند با کارکردهاى پنهان زیادى که دربر دارد، به عنوان وسیله اى سازنده، به خوبى اوقات خالى آنان را پر کند. بسیارى از نظرسنجى ها نشان مى دهد که وقت گذرانى یکى از مهم ترین دلایل تلویزیون تماشا کردن کودکان است.
به دلیل آنکه اوقات فراغت براى همه انسان ها، بخصوص کودکان، باید پاسخ گوى بسیارى از نیازها باشد، این کارکرد تا وقتى مى تواند مفید باشد که جایگزینى براى همه فعالیت هاى جنبى کودک نگردد.
2- تلویزیون و اجتماعى شدن
اولین جایى که کودک اجتماعى شدن را مى آموزد خانواده است. ولى توان خانواده براى پاسخ گویى به این نیاز بزرگ ناچیز است. کودکان از طریق تلویزیون، درباره خود، زندگى خود، چگونگى رفتار در شرایط گوناگون، و چگونگى برخورد با مشکلات خانوادگى و شخصى، چیزهاى زیادى مى آموزند و این اجتماعى شدن از طریق تلویزیون با توجه به ویژگى هاى تلویزیون و کودک، از هر چیزى نافذتر است.
برخى از جنبه هاى اجتماعى شدن کودکان عبارتند از:
1- درک نقش جنسیتى
برخى از روان شناسان کودک معتقدند: زمان 18 ماهگى تا 3 سالگى دوره درک جنسیت کودک است. این دوره سنّى کودک تقریباً منطبق بر زمانى است که کودک به طور منظّم با تلویزیون رابطه برقرار مى کند. بنابراین، کودک در این دوره زمانى به سرعت و به راحتى نقش هاى جنسیتى را از تلویزیون مى آموزد و به صورت عملى در فعالیت هاى خود به کار مى برد.
2- انتخاب شغل
مسیر واقعى انتخاب کار یا حرفه ممکن است با توجه به قابل رؤیت بودن شغل هاى خاصى که در قلمرو عمومى، بخصوص از طریق رسانه هاى عمومى از جمله تلویزیون میسّر مى شود، شکل گیرد. تلویزیون باورهاى قالب بندى شده شغلى در کودک ایجاد مى کند که این مى تواند کوتاه مدت یا بلندمدت باشد.
3- نقش هاى خانوادگى
در سال هاى اخیر، زندگى خانوادگى، بخصوص در جوامع غربى، به شکل بنیادین دگرگون شده است. بى شک، تلویزیون در شکل دهى به باورهاى کودکان درباره زندگى خانوادگى، نقش مهمى دارد. تلویزیون خانواده هاى نمونه را براى بینندگان از جمله کودکان معرفى مى کند و بر ارزش هاى خاصى تأکید می ورزد یا برخى از مسائلى که براى اعضاى خانواده (دختران و پسران) مهم هستند، به بینندگان ارائه مى کند. در این میان، کودک نقش هاى خانوادگى خود را در خلال برنامه هاى تلویزیون مى یابد.
4- معلومات عمومى
بیشتر بینندگان در اتاق جرّاحى، دادگاه، پاسگاه پلیس، زندان یا اتاق هیأت مدیره مؤسسه اى نبوده اند; اما درباره هر یک از اینها اطلاعاتى دارند. بیشتر چیزهایى که درباره این موارد مى دانند از طریق تلویزیون به دست آورده اند. اطلاعاتى که کودکان از طریق صفحه تلویزیون کسب مى کنند، شاید کمتر از اطلاعات بزرگ ترها نباشد، با این تفاوت که کودکان تجربه اى کمتر از بزرگسالاننسبت به زندگى دارند و به تبع آن، ممکن است راحت تر به وسیله چیزهایى که در تلویزیون مى بینند، فریب بخورند.


5-سیاسى کردن
تماشاى منظّم تلویزیون، خواسته یا ناخواسته در کودک یک چارچوب فکرى ـ گرایشى ایجاد مى کند که در کنار دیگر مسائل، مى تواند زندگى سیاسى آینده او را شکل دهد. از این رو، این حوزه تأثیرگذارى به شدت مورد توجه سیاست مداران قرار گرفته است، تا جایى که هیتلر در سخنرانى هاى خود، چنین مى گوید: هنگامى که یکى از مخالفان اعلام مى کند: «من در کنار شما قرار نخواهم گرفت»، من به آرامى به او مى گویم: فرزند شما هم اکنون به ما تعلّق دارد. شما چه هستید؟ شما درمى گذرید، اما فرزندان شما اکنون در اردوى جدید قرار دارند. در زمانى کوتاه، آنها هیچ چیز دیگرى را بجز این اجتماع جدید نخواهند داشت.
6-شکل گیرى گروه هاى همسالان
یکى از تأثیرهاى روشن و مهم تلویزیون بر کودکان، ایجاد گروه هاى همسالان است. کودکان علاوه بر اینکه با تماشاى برنامه هاى تلویزیونى تقلیدوار، دست به تشکیل گروه هاى همسالان مى زنند، وجود خود تلویزیون نیز موجب تقویت این بعد از زندگى کودک مى گردد.
تلویزیون و آموزش و یادگیرى کودکان: 
تلویزیون یکى از ابزارهاى مؤثر در افزایش شناخت و آگاهى به شمار مى آید. در حال حاضر، بر اساس نتایج بسیارى از تحقیقات انجام شده به روش مشاهده، یک معلم خوب با استفاده از تلویزیون به عنوان یک رسانه کمک آموزشى به مراتب، اطلاعات خود را بهتر منتقل مى کند تا صرفاً از طریق روش هاى معمولى تدریس.
پس مى توان استدلال کرد که در صورت نیاز و کمبود متخصص آموزشى براى بچه مى توان از تلویزیون ها، استفاده کرد.
این گونه بهره ورى، بخصوص در موارد آموزش هاى تخصصى، مى تواند کارساز باشد و براى مثال، با استفاده از تلویزیون، آموزش زبان هاى زنده در سطح مدارس ابتدایى بسیار موفقیت آمیز خواهد بود. ضمن آنکه برخوردارى از این ابزار در هر محلى که نیروى برق داشته باشد، امکان پذیر است.
تلویزیون و تأثیر منفى آن بر کودک و نوجوان: 
1-تأثیر فیلم هاى مربوط به بزرگسالان بر کودکان 
کودک در دنیاى خاص خود زندگى مى کند و تا زمانى که کودک است، باید در این فضا قرار داشته باشد. طبیعى است که اگر فضاى بزرگسالان جایگزین دنیاى کودک گردد، کودک را دچار تعارض درونى و «از خودبیگانگى» مى کند. برخى از روان شناسان و روان کاوان احساس مى کنند مواجهه دایمى با این سرگرمى ها مى تواند به نحوى غیرطبیعى تأثیر محیط زندگى بزرگسالان را بر کودک تسریع بخشد و او را به اجبار به نوعى بلوغ زودرس بکشاند; بلوغى که ویژگى هاى آن سردرگمى، عدم اعتماد به بزرگسالان، رویکرد سطحى به مسائل بزرگسالان و حتى عدم تمایل به بزرگ شدن است.
2-اختلال بین فعالیت هاى کودکان 
کودکانى که مدت زمان زیادى را صرف تماشاى تلویزیون مى کنند، فرصت کمترى براى دیگر فعالیت هاى پرتحرّک و تعامل با همسالان دارند. به نظر مى رسد تماشاى تلویزیون جایگزین دیگر فعالیت هایى مى شود که کودکان باید به طور مستقیم با آنها درگیر شوند; از قبیل رفتن به سینما، بازى کردن، مطالعه، گوش دادن به رادیو و....
3-تأثیر آگهى هاى تلویزیونى 
یکى از جنبه هاى تماشاى تلویزیون که زیاد مورد توجه قرار گرفته، تأثیر منفى آگهى هاى تبلیغاتى تلویزیونى بر نگرش ها و علایق کودکان (از نظر مصرف خوراکى ها) است. کودکان 3ـ4 ساله معمولا مى توانند تفاوت بین برنامه ها و تبلیغات تجارى را تشخیص دهند. با این حال، کودکان تا 8 سالگى از قصد تبلیغات تجارى به وضوح آگاه نیستند.
مشاهده این تبلیغات بر باورهاى کودکان در خصوص تغذیه و نیز انتخاب آنها از مواد غذایى تأثیر مى گذارد. کودکان نمى توانند درک کنند که خوردن این گونه مواد غذایى داراى قند زیاد سبب افزایش وزن و پوسیدگى دندان هایشان مى شود.
4- رواج خشونت
بحث تلویزیون و خشونت در کودکان یکى از پر سر و صداترین موضوعات دنیاى حاضر است، با نگاهى به دنیاى اطراف خود، به روشنى درمى یابیم که در دنیاى امروز، خشونت موج مى زند و خشن بودن نشانه قدرت است و جذّابیت زیادى دارد. در این دنیا، انسان ها در لحظاتى که تحت فشارند خشن مى شوند و درست در همین لحظات، نوجوانان و بزرگسالان به باورهاى قدیمى خود، درباره نقش خشونت در جامعه و رفتارهاى افراد رجوع مى کنند; باورهایى که بخش عمده اى از آنها متأثر و برگرفته از تلویزیونى است که نمایانگر اوج خشونت در زیباترین و فریبنده ترین جلوه هاست و این یک امر مسلّم و بدیهى است که کسى نمى تواند در آن شک کند.
و حرف آخر اینکه 

با توجه به آنچه ذکر شد، به این نتیجه مى رسیم که تلویزیون در زندگى کودک، نه یک هیولاى یک چشم است که با ورود در زندگى کودک، او را از بین ببرد و نه یک وسیله اى است که مطلقاً در بالا بردن و سرعت بخشیدن به توانمندى کودک در خدمت او قرار گیرد، بلکه تلویزیون یکى از فراورده هاى صنعت و فناورى است که با مدیریت صحیح متولّیان امر و خانواده ها، مى تواند وسیله اى براى ارتقاى توانمندى کودک به شمار آید، وگرنه در صورت مدیریت سوء متولّیان امر و غفلت خانواده ها، مى تواند همچون بمبى باشد که همه ابعاد زندگى کودک را ویران مى کند.

گردآوری وتنظیم : واحد سلامت خانواده شهرستان سرپل ذهاب به مناسبت هفته ملی کودک (20-14 مهر ماه 1393)


برای نظر دادن ابتدا باید به سیستم وارد شوید. برای ورود به سیستم روی کلید زیر کلیک کنید.