دکتر طاهره خزایی	پزشک مسئول کلینیک
مهندس مسعود کلهر	کارشناس کلینیک

 دف کلی :

 

                                                                                                                                                 دخانیات

یکی از عوامل خطرزا در ایجاد بیماریهای قلبی عروقی، تنفسی، سرطانها به خصوص سرطان ریه، استعمال مواد دخانی است. دخانیات یعنی تمام مواردی که با توتون و تنباکو در ارتباط است مانند پیپ، چپق، سیگار، قلیان و حتی ناس.

قلیان 

 
  
برخلاف بسیاری عقاید و باورهای سنتی دود منتشره از قلیان حاوی مقادیر بی شماری مواد سمی می باشد. این مواد به عنوان عوامل اصلی بروز سرطان، بیماریهای قلبی و عروقی و سایر بیماریها شناخته شده اند. نیکوتین حاصل از دود قلیان همانند سایر مواد دخانی اعتیاد آور است. مصرف کنندگان قلیان در هر بار مصرف، دود بسیار زیادی را در مقایسه با کشیدن یک نخ سیگار دریافت می کنند.

با وجود اینکه بخشی از نیکوتین موجود در دود قلیان در اثر عبور از آب جدا می شود، میزان نیکوتین دریافتی در افراد مصرف کننده قلیان و اطرافیان آنها که در معرض دود تحمیلی آن قرار دارند همچون مصرف کنندگان سیگار، مبتلا به انواع سرطان ها، بیماریهای قلبی و عروقی، تنفسی و اثرات سوء آنها بر بارداری خواهند شد.

سیگار
                                          
دود محیطی ناشی از کشیدن سیگار، یعنی دودی که وارد محیط می شود سلامت فرد و اطرافیان را به خطر می اندازد. کودکانی که والدین آنها سیگار می گشند بیشتر به عفونتهای گلو، ریه و گوش میانی مبتلا می شوند.

در سیگار 4600 ماده شیمیایی، 600 ماده سمی، 50 ماده سرطانزا وجود دارد که سمیت نیکوتین از بقیه سموم کمتر، اما آنچه که در مواد دخانی سبب اعتیاد می شود، نیکوتین آن است. فردی که از مواد دخانی استفاده می کند به دلیل وابستگی فیزیکی و روانی به نیکوتین به سختی می تواند ماده دخانی را ترک کند اما این بدان معنا نیست که نتوان ترک کرد. چنانچه هم اکنون در کلینیک ترک دخانیات مرکز بهداشتی درمانی شهید سلطانی افراد آماده ترک با مراجعه به کلینیک می توانند از خدمات مشاوره ای و مراقبتهای دوره ای رایگان تحت نظر پزشک و کارشناس آموزش دیده و مجرب استفاده نمایند.

 

                                 سیگار به هر شکل و به هر نوع کشنده است

اپیدمی مصرف دخانیات به طور روز افزون در حال افزایش و نابود کردن کشورهای در حال توسعه است.

امروزه کمپانی های تولید کننده محصولات دخانی ،برای جذب مشتریان بیشتر ،از طریق ترفندهای تازه محصولات جدیدی تحت عناوین سبک (لایت)، ملایم، کم قطران، بی ضرر را به بازار عرضه کرده اند.

دو سوم از درآمد خانواه های فقیر صرف خرید محصولات دخانی می شود و در مقابل، بیماریها، نقص عضو، از کار افتادگی و مرگ را به آنها تحمیل می سازد.

جوانان در گروه سنی 24-15 سال هدف اصلی کمپانی های تولید کننده محصولات دخانی هستند.

کلیه محصولات دخانی اعم از سیگار، پیپ، قلیان، چپق و ... مرگبار بوده و در دراز مدت اعتیاد آور هستند.

گر چه نیمی از سیگاریهای جهان سیگار سبک، ملایم (لایت) مصرف می کنند ولی در نهایت از بیمارهای ناشی از مصرف سیگار می میرند.

700 میلیون کودک در جهان در معرض استنشاق تحمیلی دود سیگار والدینشان هستند.

حداقل 25% سیگاریها 23 سال از عمر مفید خود را از دست می دهند و دچار مرگ زود رس می شوند.

تاثیرات زود رس مصرف سیگار در بین جوانان شامل کاهش شادابی چهره، از بین رفتن طراوت پوست، فساد و زردی دندانها و ریزش مو و .. است.

                                          آیا فکر می کنید سیگارهای سبک (لایت) و ملایم متفاوت از انواع دیگر سیگارها هستند؟!!    
                                                                                     پس دوباره و بیشتر فکر کنید!!! 

هر یک قلیان، ورود یک لیتر دود سمی به ریه

مانند بسیاری از کشورهای خاورمیانه، قلیان یکی از وسایل تفریحی رایج در ایران است که اگرچه بارها از سوی مسوولان وزارت بهداشت و نیروی انتظامی مصرف آن در اماکن عمومی و به خصوص سفره خانه های سنتی منع شده،  اما ظاهرا به راحتی نمی   شود، شر آن را از چنین مکان هایی کم کرد. متخصصان اعلام می کنند که مصرف  کنندگان قلیان، در هر بار مصرف، دود بسیار زیادتری را در مقایسه با کشیدن یک نخ سیگار دریافت می  کنند. افراد سیگاری که به طور متداول  8 تا  12 نخ سیگار در روز مصرف می  کنند، به طور متوسط با  40 تا  75 پک که به مدت  5 تا  7 دقیقه به طول می  انجامد، حدود  5 تا 6 لیتر دود استنشاق می  کنند و این در حالی  است که مصرف  کننده  قلیان در هر وعده مصرف که به طور متداول  20 تا  80 دقیقه طول می  کشد، حدود  50 تا  200 پک می  زند که هر پک به طور متوسط حاوی  0/15 تا یک لیتر دود است.
دکتر ایرج خسرو نیا،  رئیس انجمن پزشکان داخلی ایران، با اشاره به اینکه دود قلیان همان مضرات سیگار را دارد، در مورد سایر عوارض کشیدن قلیان می  گوید:  "به دلیل مرطوب بودن راه های هوایی و مجرای خروج دود، قلیان می  تواند عامل مهمی جهت رشد میکروب ها و قارچ ها باشد. تحقیقات اخیر نشان داده اند که کشت مواد داخل لوله  قلیان حاوی صدها نوع قارچ و میکروب بوده و این میکروب ها و قارچ ها به راحتی توسط دود، وارد دستگاه تنفس شده و ایجاد عفونت های مزمن می  کند. در ابتدا شخص متوجه بیماری خود نمی شود، ولی سال های بعد به دلیل نفوذ این قارچ ها و میکروب ها در لایه های مختلف ریه، بیماری هایی مثل برونشیت،  برونشکتازی،  آمفیزم ریه و در نهایت آسم ایجاد می شود. این در حالی است که شخص هنگامی به بیماری خود پی می  برد که متاسفانه چاره ای جز تحمل بیماری تا آخر عمر نخواهد داشت." دکتر خسرونیا با اشاره به اینکه شخص مبتلا به بیماری های مختلف ریه اگر به استعمال دخانیات و کشیدن قلیان ادامه بدهد بدون شک مبتلا به سرطان ریه و دستگاه تنفسی خواهد شد، اضافه می کند:"متاسفانه به اکثر تنباکو هایی که در سال های اخیر به بازار آمده اسانس هایی اضافه می  شود که این اسانس ها علاوه بر تحریک دستگاه تنفس موجب حساسیت و آلرژی می  گردد، بنابراین علاوه بر بیماری های ذکر شده، رینیت آلرژیک و سرفه های مزمن همراه با خلط را برای فرد به همراه دارد."بنا به اعتقاد کارشناسان مصرف یک نخ سیگار بین 500 سی سی تا یک لیتر دود تولید می  کند، اما استفاده  یک بار از قلیان 10 تا 20 لیتر دود تولید خواهد کرد. مدت زمان استعمال سیگار معمولا 10 دقیقه است، اما قلیان با وجود دفعات کمتر استفاده در مقایسه با سیگار، در هر بار مصرف برای 40 تا 60 دقیقه استفاده می  شود. به این ترتیب اثرات مضر قلیان، کمتر از سیگار نیست، اما در فرهنگ جامعه  ما به این حقیقت علمی توجهی نمی  شود.
دکتر خسرونیا با اشاره به اینکه حتی دیده شده والدین برای خندیدن و سرگرمی، نی قلیان را به دهان افراد زیر 5 سال هم گذاشته و آنها را وادار به قلیان کشیدن می  کنند، می گوید: "رسانه ها باید آگاهی لازم را به مردم بدهند تا مردم لااقل از استعمال قلیان در مکان های عمومی و منازل، به خصوص اماکنی که به فضای آزاد راه ندارند، خودداری کنند." اگر دود قلیان وارد ریه نشود و فقط از راه دهان خارج شود، آسیبی به ریه ها وارد نمی  شود! این جمله ای است که از زبان بسیاری از مصرف  کنندگان قلیان شنیده می  شود. دکتر خسرو نیا، در این باره می  گوید; "این تصور، تصوری کاملا غلط است، چون دود از طریق مخاط دهان و حنجره جذب بدن گشته و آثار سو» خود را می  گذارد. حتی در هوایی که دود قلیان آزاد می  شود، افرادی که قلیان نمی  کشند و در معرض دود قرار گرفته اند، در طولانی  مدت دچار عوارض آن خواهند شد." دکتر شهرام آگاه،  متخصص داخلی و عضو هیات علمی دانشگاه ایران نیز در مورد مصرف قلیان می  گوید; "بر خلاف تصور عمومی که عده ای معتقدند وجود آب قلیان جلوی مواد مضر و سمی آن را می  گیرد،  بیشتر این مواد سمی از جمله نیکوتین و خاکستر وارد ریه می  شوند و به خاطر دم های عمیقی که فرد  برای جذب دود می  زند،  تخریب های جدی به حبابچه های ریه وارد می  شود." وی با اشاره به اینکه سرطان ریه،  سرطان لب و دهان و حنجره،  سرطان مری و معده،  لوزالمعده، کبد و سرطان روده بزرگ از عوارض بد خیم استفاده از سیگار و قلیان هستند،  در مورد عوارض خوش خیم آن می گوید: "این عوارض شامل زخم های گوارشی هستند. همچنین قلیان باعث ریفلاکس معده(برگشت اسید معده به مری) می  شود که در نتیجه  آن فرد سوزش شدیدی در سر دل دارد و دچار تهوع می گردد. حتی بیماری ریفلاکس در بعضی موارد منجر به سرطان مری نیز می  شود."
به گفته وی میزان و عمق دم در حرکت دادن آب قلیان بسیار مهم است و قلیان با وجود اینکه کمتر مصرف می  شود، اما حجم دودی که از طریق آن وارد بدن می  شود، 10 تا 20 برابر دود ناشی از مصرف سیگار است. بنا به گفته متخصصان دود استنشاق  شده از قلیان، نه تنها همه مواد سرطان  زای دود سیگار را دارا است، بلکه منواکسیدکربن بیشتری هم دارد.
به علاوه، دود قلیان مجموعه ای از مواد سرطان  زای دیگر را دارد که ناشی از سوختن زغال است و خطر انتقال بیماری  های عفونی مانند سل را نیز افزایش می  دهد. دکتر آگاه با اشاره به اینکه نیکوتین نقش بسیار مهمی در میزان و نحوه  مصرف مواد دخانی به عهده دارد،  می  گوید: "تحقیقات ثابت کرده است افراد سیگاری تا زمانی که میزان نیکوتین دریافتی در آنها به آستانه  مورد نیاز برای رفع حالت وابستگی برسد، به کشیدن سیگار ادامه می  دهند. پس با فرض جذب بخشی از نیکوتین موجود در دود قلیان در اثر عبور آن از آب، مصرف  کنندگان قلیان برای رسیدن به آستانه  ارضای وابستگی، با استنشاق مقادیر بسیار زیادتر دود، در معرض مقادیر بیشتری مواد شیمیایی سرطان زا و گازهای خطرناک مثل منو اکسید کربن قرار می گیرند. این موضوع مصرف  کنندگان قلیان و اطرافیان آنها را که در مواجهه با دود تحمیلی آن قرار دارند، همانند مصرف  کنندگان سیگار به انواع سرطان ها، بیماری های قلب و عروق، تنفسی و آثار سو» در دوران بارداری مبتلا خواهد ساخت."
هم اکنون سالانه 5 میلیون نفر در دنیا به علت استعمال دخانیات، جان خود را از دست می  دهند که با ادامه  این روند تا 20 سال آینده تعداد قربانیان به 10 میلیون نفر در سال می  رسد. بر اساس تازه ترین آمارهای ملی نیز 3 درصد نوجوانان ایرانی سیگار می  کشند و 14 درصد آنان از سایر مواد دخانی و عمدتا از قلیان استفاده می  کنند.